Zmiany w ubezpieczeniach społecznych i zasiłkach wprowadza Ustawa z dnia 24 czerwca 2021r. „o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw” opublikowana w Dzienniku Ustaw z 3 września 2021r. poz. 1621.
W ustawie znalazło się również wiele zmian dotyczących funkcjonowania samego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, zmiany te jednak nie są istotne z punktu widzenia pracodawców.
II etap od stycznia/ kwietnia 2022 roku, który obejmuje następujące zmiany:
- termin zgłoszenia do ubezpieczeń oraz okres objęcia ubezpieczeniami
- zmiany w zasadach „wygasania ubezpieczenia chorobowego” oraz zmiana możliwości ubiegania się o świadczenia (zasiłki) z ubezpieczenia chorobowego
- ustalania uprawnień do świadczeń z ubezpieczeń społecznych oraz ich wypłaty, a także prawa do świadczeń w przypadku powstania zadłużenia z tytułu składek,
- wznowienie wykonywania działalności gospodarczej, a obowiązek zgłoszenia do ubezpieczeń,
- ograniczenie możliwości składania dokumentów korygujących do ZUS przez pracodawców,
- potrącanie z zasiłków zaległych składek ZUS i nienależnie pobranych świadczeń emerytalno-rentowych – nowe uprawnienie ZUS,
- zmiana sposobu informowania płatników składek o wysokości składki na ubezpieczenie wypadkowe,
- zmiana formy wypłacania świadczeń emerytalno-rentowych przez ZUS od 1 stycznia 2022r.
- ujednolicenie zasad przeliczania świadczeń emerytalnych dla emerytów kontynuujących pracę – zmiana częstotliwości składania wniosku o przeliczenie świadczenia
- okresu pobierania zasiłku chorobowego po ustaniu ubezpieczenia oraz wysokości zasiłków, w tym ponownego ustalenia podstawy wymiaru zasiłków,
- zmiany w formie składania wniosków i wydawania zaświadczeń A1.
Zmiana wprowadzana w ustawie doprecyzowuje okres objęty dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym. Okres ten będzie przypadał od dnia wskazanego w zgłoszeniu do ubezpieczeń nie wcześniej niż dzień, w którym zgłoszenie zostało złożone w ZUS, za wyjątkiem sytuacji kiedy zgłoszenie do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnych i rentowych zostanie dokonane w terminie 7 dni od daty powstania obowiązku ubezpieczeń.
W tym drugim przypadku okres objęcia dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym będzie następował od dnia wskazanego w zgłoszeniu do ubezpieczeń (ZUS ZUA).
W ustawie zostaje uchylony art. 14 ust.2 pkt 2 u.s.u.s. zgodnie z którym w przypadku np. osób prowadzących pozarolniczą działalność i osób z nimi współpracujących dobrowolne ubezpieczenie chorobowe ustaje od pierwszego dnia miesiąca kalendarzowego, za który nie opłacono w terminie składki należnej na to ubezpieczenie.
Tym samym nieopłacenie w terminie składek w terminie nie będzie powodowało już ustania ciągłości objęcia ubezpieczeniem chorobowym, a tym samym nie będzie obowiązku wyrejestrowania z tego ubezpieczenia.
Ubezpieczenie chorobowe dobrowolne w przypadku osób objętych tym ubezpieczeniem nie będzie „wygasało”, co w praktyce oznacza, że nie będzie obowiązku:
1) Wyrejestrowywania osoby, która podlegała do ubezpieczenia chorobowego dobrowolnego od 1 dnia miesiąca za który nie opłacono składek w terminie,
2) Zgłaszania tej osoby na okres kiedy ubezpieczenie wygasło wyłącznie do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnych i rentowych,
3) Ponownego przerejestrowywania takiej osoby, w tym zgłaszania na nowo do ubezpieczenia chorobowego nie wcześniej niż od dnia przesłania zgłoszenia do ZUS,
Osoby ponownie zgłoszonej do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego nie będzie tym samy obowiązywał nowy okres wyczekiwania, aby ponownie uzyskać prawo do wypłaty zasiłku chorobowego. Nie będzie również konieczności składania do ZUS wniosków o wyrażenie zgody na opłacenie składek na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe po terminie.
Uwaga!!!
Ustawa zawiera przepisy dotyczące okresu przejściowego zgodnie z którymi wnioski osób ubezpieczonych o wyrażenie zgody na opłacenie składki na dobrowolne ubezpieczenie po terminie – dotyczące okresu sprzed dnia 1 stycznia 2022 r. będą mogły być składane nie później niż do dnia 30 czerwca 2022 r.
Ponadto w związku z uchyleniem ust.2 pkt 2 w przepisach art. 14 ustawy o s.u.s. wprowadzono zupełnie nowe brzmienie art.14 ust. 2a. Mianowicie: W okresie od dnia objęcia dobrowolnie ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi albo chorobowym do dnia ich ustania płatnik składek jest obowiązany do rozliczania i opłacania składek za każdy miesiąc trwania tych ubezpieczeń.
Możliwość ubiegania się o świadczenia z ubezpieczenia chorobowego (zasiłki) w przypadku zalegania z opłacaniem składek ZUS.
W związku ze zmianą przepisów w zakresie ciągłości podlegania do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego nawet w przypadku nieopłacenia składek w terminie bądź nieopłacenia jej wcale, wprowadzony zostanie do ustawy zasiłkowej nowy art.2a, który mówi, iż w przypadku powstania zadłużenia z tytułu składek w wysokości przekraczającej ustalony limit (1% minimalnego wynagrodzenia), do czasu spłaty zadłużenia osoby prowadzące pozarolniczą działalność, osoby współpracujące z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność, osoby współpracujące z osobami fizycznymi, którzy korzystają z ulgi na start, nie otrzymają zasiłku chorobowego, świadczenia rehabilitacyjnego, zasiłku opiekuńczego i zasiłku macierzyńskiego.
Jeśli zadłużenie z tytułu składek nie zostanie uregulowane w ciągu 6 miesięcy od dnia powstania prawa do jednego z wymienionych świadczeń prawo do wskazanych świadczeń ulegnie przedawnieniu.
Bez zmian pozostaje zgłoszenie przy wznowieniu działalności gospodarczej w przypadku osób, które przed jej zawieszeniem nie podlegały do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, a chcą być objęte dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym po „odwieszeniu” działalności. Jeżeli osoba prowadząca działalność przed zawieszeniem działalności nie była objęta ubezpieczeniem chorobowym, a po wznowieniu działalności chciałaby skorzystać z tego ubezpieczenia, wówczas będzie musiała samodzielnie dokonać zgłoszenia do ubezpieczenia chorobowego.
Od 1 stycznia 2022r. w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych zacznie obowiązywać nowy art.48d, który ograniczy możliwość składania korekt deklaracji rozliczeniowych przez płatników składek, po upływie 5 lat od dnia w którym upłynął termin opłacenia składek wynikających ze złożonej deklaracji i raportów.
Przepis ten dotyczy zarówno ograniczenia możliwości złożenia deklaracji rozliczeniowej pierwszorazowej jak również deklaracji korygujących.
Zakład Ubezpieczeń Społecznych zdecydował się na wprowadzenie takiego przepisu, gdyż składanie deklaracji korygujących za wiele lat wstecz zmienia stan rozliczeń na kontach płatników.
Na bieg 5-letniego terminu nie będą miały wpływu okoliczności, które zawieszają lub przerywają bieg terminu przedawnienia dla należności z tytułu składek.
Po upływie tego terminu ( czyli po 5 latach) tylko ZUS będzie mógł ewidencjonować dane, ale wyłącznie na kontach ubezpieczonych. Jednak w takich przypadkach, gdy w wyniku wprowadzonych przez ZUS zmian na koncie ubezpieczonego wystąpi:
- niedopłata, nieopłacone składki nie będą podlegały ściągnięciu (odpowiednio w trybie bezegzekucyjnym lub przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, lub egzekucji sądowej), co oznacza, że ZUS nie będzie mógł ich dochodzić,
- nadpłata, nadpłacone składki nie będą zwracane ani zaliczane na poczet zaległych, bieżących bądź przyszłych składek (będą zaliczane na przychody FUS).
W przypadku, kiedy ZUS będzie ewidencjonował dane na kontach ubezpieczonych będzie musiał informować o tym ubezpieczonych i płatników składek.
Podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe będzie mogła być zewidencjonowana na kontach ubezpieczonych wyłącznie na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu albo prawomocnej decyzji. Jednak przepis ten nie będzie miał zastosowania w przypadku, gdy podstawę wymiaru składek stanowić będzie zadeklarowana kwota (w przypadku korygowania takich danych, płatnik składek będzie składał wyłącznie raport).
UWAGA!
Deklaracje rozliczeniowe i imienne raporty miesięczne za okres do grudnia 2021r. płatnik składek koryguje w okresie do dnia 1 stycznia 2024r.
Od dnia 1 stycznia 2022r. rozpocznie obowiązywać przepis, który umożliwi Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych potrącanie nieopłaconych należności z tytułu składek bezpośrednio ze świadczeń wypłacanych przez ZUS.
W przypadku zaległości z tytułu:
odsetek za zwłokę,
kosztów egzekucyjnych,
kosztów upomnienia,
dodatkowej opłaty,
ZUS może potrącić zaległe należności: z zasiłków (chorobowego, opiekuńczego, macierzyńskiego), świadczenia rehabilitacyjnego, emerytury, renty z tytułu niezdolności do pracy, renty szkoleniowej czy świadczenia przedemerytalnego.
Nowe przepisy umożliwiają dokonywanie potrąceń należności z tytułu składek bez wszczynania postępowania egzekucyjnego, co pozwoli na zmniejszenie kosztów, a także przyspieszy i uprości dochodzenie należności.
Zgodnie z obowiązującymi dotychczas przepisami płatnik składek, wpisany do rejestru REGON, który przekazał informację ZUS IWA za trzy kolejne, ostatnie lata kalendarzowe, jest informowany przez ZUS o wysokości składki na ubezpieczenie wypadkowe na kolejny okres nie później niż do dnia 20 kwietnia danego roku.
Jeżeli płatnik do dnia 30 kwietnia danego roku nie otrzyma takiego zawiadomienia, to wówczas powinien zwrócić się do jednostki organizacyjnej ZUS właściwej ze względu na swoją siedzibę o podanie wysokości stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe.
Od 1 kwietnia 2022r. zawiadomienie o wysokości stopy procentowej składki wypadkowej ZUS będzie doręczał wyłącznie w postaci elektronicznej na profilu informacyjnym założonym w systemie teleinformatycznym ZUS. Zmiana przepisów oznacza, że płatnicy składek którzy złożą ZUS IWA za lata 2019-2021, w kwietniu 2022r. otrzymają zawiadomienie o wysokości składki na ubezpieczenie wypadkowe już tylko w wersji elektronicznej.
Od 1 stycznia 2022r. nastąpi zmiana w formie wypłacania świadczeń emerytalno-rentowych wypłacanych przez ZUS. Zmiana formy wypłaty świadczeń będzie jednak dotyczyła tylko świadczeń przyznawanych od 1 stycznia 2022r. Świadczenia te będą przekazywane w formie bezgotówkowej lub za pośrednictwem podmiotów prowadzących działalność w zakresie doręczania świadczeń.
W art.113 ust. 1 i 2, które będą obowiązywać od 1 stycznia 2022r., zostają ujednolicone przepisy dotyczące częstotliwości zgłaszania wniosków o ponowne ustalenie wysokości świadczenia przez emerytów kontynuujących aktywność zawodową. Zmiana ta spowoduje zrównanie przepisów w tym zakresie w starym i nowym systemie emerytalnym.
Od 2022r. zostaje ograniczona możliwość składania wniosku do 1 w ciągu roku. W praktyce oznacza to, że osoba która kontynuuje zatrudnienie, wniosek o przeliczenie świadczenia może złożyć po upływie roku kalendarzowego.
Zasiłki oraz świadczenie rehabilitacyjne, do których prawo powstało przed dniem 1 stycznia 2022 r., będą wypłacane w wysokości, na zasadach i w trybie określonym w przepisach ustawy, w brzmieniu obowiązującym przed dniem 1 stycznia 2022r., za cały okres nieprzerwanej niezdolności do pracy.
Nowe zasady zliczania okresów niezdolności do pracy do jednego okresu zasiłkowego
Obecnie do okresu zasiłkowego wlicza się:
- wszystkie okresy nieprzerwanej niezdolności do pracy bez względu na rodzaj choroby,
- okresy poprzedniej niezdolności do pracy, spowodowanej tą samą chorobą, jeżeli przerwa pomiędzy ustaniem poprzedniej a powstaniem ponownej niezdolności do pracy nie przekraczała 60 dni.
Po zmianach od 1 stycznia 2022r. do okresu zasiłkowego będą zaliczane:
- okresy nieprzerwanej niezdolności do pracy,
- okresy niezdolności do pracy, które zaistniały przed/po przerwie, jeżeli przerwa ta będzie nie dłuższa niż 60 dni i jeżeli niezdolność ta nie występuje w okresie ciąży.
Skrócenie okresu pobierania zasiłku chorobowego po ustaniu ubezpieczenia
Obecnie okres zasiłkowy trwa nie dłużej niż przez 182 dni, a jeżeli niezdolność do pracy została spowodowana gruźlicą lub występuje w trakcie ciąży – nie dłużej niż przez 270 dni.
Po zmianie przepisów, od 1 stycznia 2022r., nie zmieni się długość okresu zasiłkowego przysługującego w okresie ubezpieczenia, ale skróceniu ulegnie okres pobierania zasiłku chorobowego po ustaniu ubezpieczenia.
Według nowych przepisów okres pobierania zasiłku chorobowego po ustaniu zatrudnienia może wynosić maksymalnie 91 dni. Do tego okresu pobierania zasiłku po ustaniu ubezpieczenia nie będzie wliczana niezdolność do pracy w czasie ubezpieczenia np. w czasie trwania stosunku pracy, bez względu na rodzaj choroby.
Według obecnie obowiązujących przepisów podstawy wymiaru zasiłku przysługującego u tego samego pracodawcy nie oblicza się na nowo, jeżeli w pobieraniu wynagrodzenia za okres choroby i zasiłków – bez względu na ich rodzaj – nie było przerwy lub przerwa trwała krócej niż 3 miesiące kalendarzowe.
Po wprowadzeniu zmian od 1 stycznia 2022r. podstawa wymiaru zasiłku nie będzie ustalana na nowo, jeżeli między okresami pobierania zasiłków zarówno tego samego rodzaju, jak i innego rodzaju, nie będzie przerwy albo przerwa będzie krótsza niż miesiąc kalendarzowy.
Jeżeli przerwa będzie dłuższa niż miesiąc kalendarzowy wówczas należy ponownie ustalić podstawę wymiaru zasiłku.
Obecnie zasiłek chorobowy, za okres pobytu w szpitalu wynosi 70% podstawy wymiaru. Wyjątek dotyczy pracownika, który ukończył 50 rok życia, dla którego zasiłek chorobowy za okres pobytu w szpitalu od 15 do 33 dnia niezdolności do pracy w roku kalendarzowym wynosi 80% podstawy wymiaru zasiłku.
Po zmianie przepisów, od 1 stycznia 2022r. zasiłek chorobowy zawsze będzie wynosił 80% podstawy bez względu na to czy dotyczy pobytu w szpitalu czy też nie.
Wyjątkiem nadal będą sytuacje w których zasiłek wynosi 100% wymiaru podstawy.
Od 1 stycznia 2022r. zacznie obowiązywać przepis, który umożliwi otrzymanie zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńskiego do dnia porodu, pracownicy, której umowa o pracę wygasła z powodu śmierci pracodawcy, a która utraciła prawo do ubezpieczenia chorobowego i urodziła dziecko po ustaniu tego ubezpieczenia.
Zmiana ta wprowadzana jest, aby zrównać sytuację kobiet, którym ubezpieczenie ustało z przyczyn losowych, z pracownicami, które urodziły dziecko w czasie ubezpieczenia.
Od 1 stycznia 2022r. zmieniają się terminy wypłacania zasiłków przez ZUS. Płatnicy składek nadal będą wypłacali zasiłki w terminach przyjętych do wypłaty wynagrodzeń.
ZUS będzie wypłacał zasiłki:
- nie później jednak niż w ciągu 30 dni od dnia wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do ustalenia prawa do zasiłku,
- w terminie 60 dni od dnia spłaty całości zadłużenia – osobom prowadzącym pozarolniczą działalność, osobom współpracującym z osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność, osobom współpracującym z osobami fizycznymi, którzy korzystają z ulgi na start, które mają zadłużenie dniu powstania prawa do świadczenia zadłużenia z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne na kwotę przekraczającą 1% minimalnego wynagrodzenia.
Nowe przepisy zrównują zasady dotyczące braku prawa do zasiłku chorobowego, świadczenia rehabilitacyjnego oraz zasiłku wyrównawczego, po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego, dla osoby, która ma ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy niezależnie od systemu ubezpieczenia (zaopatrzenia), na podstawie którego prawo do tej emerytury lub renty zostało ustalone. Zmiana dotyczy osób, które mają przyznane świadczenia z systemu zaopatrzenia emerytalnego służb mundurowych.
Od 1 kwietnia 2022r. zmienią się przepisy dotyczące formy składania do ZUS wniosków o wydanie zaświadczenia A1 oraz formy w jakiej ZUS będzie wystawiał te zaświadczenia.
ZUS jako właściwa instytucja państwa członkowskiego UE wydaje zaświadczenia A1, które są dokumentem poświadczającym zastosowanie właściwego ustawodawstwa w sprawach z zakresu koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego w ramach państw Unii Europejskiej.
Wniosek o wydanie zaświadczenia A1 będzie zgłaszany do ZUS w formie dokumentu elektronicznego opatrzonego kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem zaufanym, podpisem osobistym albo z wykorzystaniem sposobu potwierdzania pochodzenia oraz integralności danych udostępnionego bezpłatnie przez ZUS w systemie teleinformatycznym. W szczególnie uzasadnionych przypadkach wniosek będzie można złożyć w postaci papierowej.
Jeżeli wniosek o wydanie zaświadczenia A1 zostanie złożony w wersji elektronicznej to również wydanie zaświadczenia A1 przez ZUS nastąpi w wersji elektronicznej. ZUS wystawi to zaświadczenie w formie dokumentu elektronicznego opatrzonego kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem zaufanym, podpisem osobistym albo kwalifikowaną pieczęcią elektroniczną ZUS, przez udostępnienie go na profilu informacyjnym osoby składającej wniosek, utworzonym w systemie teleinformatycznym udostępnionym przez ZUS.
W przypadku, gdy wniosek o wydanie zaświadczenia A1 zostanie złożony w ZUS w formie papierowej to również zaświadczenie A1 zostanie wydane przez ZUS papierowo.
Jeżeli ZUS odmówi wydania zaświadczenia A1 to odmowa będzie następowała w drodze decyzji. ZUS umożliwi również weryfikację wystawionych zaświadczeń przez specjalnie do tego stworzoną stronę internetową, na której po podaniu odpowiednich danych będzie można potwierdzić fakt wystawienia zaświadczenia, a wydruk dokumentu poświadczającego będzie stanowił dowód tego, co zostało stwierdzone w dokumencie wydanym w postaci elektronicznej przy wykorzystaniu systemu teleinformatycznego ZUS – wydruk ten będzie dokumentem urzędowym w rozumieniu Kodeksu postępowania administracyjnego.